Το Κοινοτικό Συμβούλιο Αγίου Ιωάννη Πιτσιλλιάς, θέλοντας να τιμήσει τους συγχωριανούς που έδωσαν την ζωή τους στο βωμό της ελευθερίας της πατρίδας μας, κατά την διάρκεια της τουρκικής εισβολής του 1974, δημιούργησε ένα σεμνό μνημείο το οποίο αφιέρωσε στους πιο κάτω ήρωες και αγνοούμενους της κοινότητας.
Έφεδρος Δεκανέας Χριστόφορος Σάββα Γιατρού
Το πέμπτο από τα έξι παιδιά της οικογένειας του Σάββα και της Ανθούσας Γιατρού.
Τον Χριστόφορο Γιατρού χαρακτήριζε η ευαισθησία. Ήταν άνθρωπος καλογέλαστος πρόσχαρος, έτοιμος να βοηθήσει όποιον είχε ανάγκη. Ήταν φίλος με όλους. Με το γέρο γινόταν γέρος, με τα παιδιά γινόταν παιδί. Από το πενιχρό του μεροκάματο στήριζε την οικογένεια στις δύσκολες ώρες.
Η πατρίδα τον κάλεσε για υπηρεσία τον Ιανουάριο του 1972. Υπηρέτησε στο 241 Τ.Π. και απολύθηκε τον Ιανουάριο του 1974.
Ο τραγικός Ιούλιος του 1974 βρήκε τον Χριστόφορο Γιατρό να τρέχει να προφτάσει το επιταγμένο λεωφορείο του χωριού, για να συναντήσει στο μέτωπο τον μικρότερο του αδελφό Κώστα, που υπηρετούσε στους καταδρομείς και τον μεγαλύτερο του αδελφό Χρύσανθο, που και αυτός έδωσε το παρόν του στις εφεδρείες.
Από το χωριό πήγε στο Συριανοχώρι μαζί με άλλους χωριανούς, τον Σάββα Πισσίδη, τον Πέτρο Έλληνα και Κυριάκο Λοίζίδη. Σύμφωνα με προσωπικές μαρτυρίες στο Συριανοχώρι γινόταν προσπάθεια οργάνωσης ενός τάγματος εφέδρων. Με συνοπτικές διαδικασίες οργανώθηκε μια διμοιρία εφέδρων υπό τη διοίκηση του 316 Τ.Π., η οποία με επιταγμένο λεωφορείο πήγε κατευθείαν στην πρώτη γραμμή, στο « Πέντε Μίλι », στο σημείο απόβασης του βάρβαρου Τούρκου εισβολέα. Ο Σάββας Πισσίδης αναφέρει ότι, κατά το σούρουπο, έξω από το ξενοδοχείο « Κλέαρχος » στο « Έξι Μίλι » το λεωφορείο σταμάτησαν στρατιώτες. Ο διμοιρίτης κατεβαίνοντας από το λεωφορείο αντιλήφθηκε ότι ήταν Τούρκοι και πυροβόλησε, ακολούθησε σφοδρή ανταλλαγή πυρών και οι έφεδροι εγκατέλειψαν το λεωφορείο ένας – ένας, βρίσκοντας καταφύγιο σε παρακείμενα χωράφια. Κατά τη διάρκεια ανταλλαγής πυρών ο Χριστόφορος Γιατρού τραυματίστηκε στο πόδι. Το βράδυ σύρθηκε τραυματίας και βρήκε καταφύγιο στο χωριό Ελιά σε υποστατικό του σπιτιού της κυρίας Χαρίτας Μάντολες. Τον εξαντλημένο από τα τραύματα και την αγωνία Χριστόφορο βρήκε ο σύζυγος της Χαρίτας Μάντολες.
Η κυρία Χαρίτα Μάντολες, σε μια συγκλονιστική αφήγησή της ανέφερε πως περιποιήθηκαν τον Χριστόφορο, του έδωσαν πολιτικά ρούχα και τον οδήγησαν σε ένα ημιυπόγειο καταφύγιο που χρησιμοποιείτο σαν στάνη ζώων.
Στο χώρο αυτό βρήκαν καταφύγιο 40 άτομα, οι περισσότεροι γυναικόπαιδα. Την Κυριακή και αφού ο χώρος κατακλύστηκε από Τούρκους εισβολείς, σήκωσαν λευκό πανί. Η συνέχεια ήταν μια ανατριχιαστική εμπειρία. Με απάνθρωπα βασανιστήρια από μέρους των βάρβαρων, των αιμοσταγών κατακτητών, οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν σε ένα χωράφι με ελιές όπου βασανίζονταν ανελέητα. Με την παρέμβαση ενός εισβολέα με ανθρώπινο πρόσωπο μπόρεσαν να διαφύγουν 28 από τους 40 αιχμαλώτους, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο σε ένα στάβλο και στην συνέχεια διασώθηκαν από δύο καταδρομείς. Από τους υπόλοιπους 12 δεν επέστρεψε κανείς.
Μετά από 34 τόσα χρόνια ανεβρέθηκαν τα λείψανα του σε ομαδικό Τάφο στο χωριό Ελιά της Κερύνειας. Ταυτοποιήθηκαν με την μέθοδο DNA και κηδεύτηκαν με τις τιμές που αρμόζει σε ένα Ήρωα στις 2 Αυγούστου 2008 στον Ιερό Ναό Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Άγιο Ιωάννη Πιτσιλιάς.
Έφεδρος Στρατιώτης Δήμος Χρ. Δημοσθένους
Το στερνοπαίδι από τα επτά παιδιά του Χριστόφορου και της Ελένης Δημοσθένους.
Το Δήμο χαρακτήριζε η καλή διάθεση και η αγάπη του για το ποδόσφαιρο και τον αθλητισμό. Στο Βαρώσι, όπου και δούλευε στην ναυτιλιακή εταιρεία Ορφανίδης και Μουράτ, έπαιζε ποδόσφαιρο στην ΑΕΚ Αμμοχώστου(Αθλητική Ένωση Κάτω Βαρωσίων), ενώ τις μέρες που επισκεπτόταν το χωριό αποτελούσε τη σημαία της ποδοσφαιρικής ομάδας του Εθνικοθρησκευτικού Συλλόγου.
Γόνος οικογένειας με παράδοση στους αγώνες για την ελευθερία, έδωσε και αυτός το παρόν του στο κάλεσμα της πατρίδας το 1974.
Είχε για παράδειγμά του τον πατέρα του Χριστόφορο Δημοσθένους, ο οποίος μαζί με άλλους εθελοντές χωριανούς, πολέμησε στον αντιφασιστικό αγώνα του 1940-1945 στην Αίγυπτο και στην Ελλάδα όπου συνελήφθηκε και οδηγήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Γερμανία, όπως επίσης και τον αδελφό του Κώστα που έδωσε το παρόν του στο έπος του 1955-1959.
Στο κάλεσμα της πατρίδας ο Δήμος Δημοσθένους ξεκίνησε με ταξί από το Βαρώσι για τη μονάδα του στην Αθαλάσσα (Τμήμα Πυροβολικού). Στη διασταύρωση προς Κυθρέα, μαζί με δύο άλλους έφεδρους καταδρομείς από την Ορμήδεια , πήραν εντολή από την αστυνομία για κατάταξη στο στρατόπεδο καταδρομών στον Άγιο Χρυσόστομο. Από εκεί, μετά την παραλαβή οπλισμού, μαζί με τους άλλους δύο έφεδρους καταδρομείς, κατευθύνθηκαν προς το Πέλλαιπαϊς όπου φιλοξενήθηκαν για λίγο σε συγγενικό του σπίτι. Σύμφωνα με προσωπικές μαρτυρίες των συγγενών του που τους φιλοξένησαν, ο Δήμος και οι δύο καταδρομείς. Πιστοί στο καθήκον, αγνόησαν τις προτροπές τους να μην προχωρήσουν προς την Κερύνεια όπου η κατάσταση ήταν εκτός ελέγχου και παρουσιάστηκαν στο στρατόπεδο καταδρομών στο Πέλλαπαϊς.
Σύμφωνα με την προσωπική μαρτυρία του Ισίδωρου από την Ορμήδεια, ο Δήμος μαζί με μια ομάδα καταδρομέων σε αποστολή περιπόλου ανίχνευσης, προχώρησαν προς το σημείο του τουρκικού προγεφυρώματος στην Κερύνεια. Ο Ισίδωρος Ισιδώρου που ακολουθούσε με άλλους καταδρομείς, μαρτυρεί ότι η προπορευόμενη ομάδα πρέπει να έπεσε σε τουρκική ενέδρα, αφού η δική του ομάδα που ακολουθούσε ενεπλάκηκε σε επεισόδιο ανταλλαγής πυρών. Από την προπορευόμενη ομάδα του Δήμου Χρ. Δημοσθένους δεν επέστρεψε κανείς.
Καταδρομέας Σάββας Ν. Μαλεκκίδης
Ο μοναχογιός , το δεύτερο από τα πέντε παιδιά της οικογένειας του Νικόλα και της Έλλης Μαλεκκίδη.
Ο Σάββας, άβγαλτος από τις κακοτοπιές της πόλης ήταν η ελπίδα και το αποκούμπι της οικογένειας, ήταν ο ακούραστος συμπαραστάτης του πατέρα του στο ξυλουργείο, από παιδική ηλικία. Πάντα πρόσχαρος και γελαστός, ξεχώριζε για τις Ελληνοχριστιανικές του αρχές και την προσήλωση του στην οικογένεια.
Η πατρίδα τον κάλεσε για υπηρεσία στις 20 Ιανουαρίου του 1974. Κατατάγηκε στο ΚΕΝ Πάφου και επιλέγηκε στις δυνάμεις καταδρομών. Μετά από την βασική εκπαίδευση στο Κ.ΕΜ..Κ. Σταυροβουνιού τοποθετήθηκε στη δύναμη του 21ου λόχου της 32ας μοίρας καταδρομών, με έδρα τον Άγιο Χρυσόστομο.
Τις τραγικές ημέρες της εισβολής η μονάδα του κατέβαλε την « Άσπρη Μούττη» την οποία όμως εγκατέλειψε λόγω ανεπαρκούς υποστήριξης από άλλα τμήματα της Εθνικής Φρουράς με βαρύτερο οπλισμό. Στις 22 Ιουλίου η μονάδα του εγκαταστάθηκε σε αμυντική γραμμή στο ύψωμα Αλωνάγρα στους βόρειους πρόποδες του Πενταδακτύλου, όπου παρέμεινε μέχρι τις 27 Ιουλίου, όταν αντικαταστάθηκε από μονάδες πεζικού. Στη συνέχεια η 32η μοίρα μετακινήθηκε στο αεροδρόμιο της Τύμπου, όπου και παρέμεινε μέχρι τις 10 Αυγούστου. Η επόμενη αποστολή της μονάδας του Σάββα Μαλεκκίδη ήταν η αμυντική γραμμή «Παχίαμμου» ανατολικά της Κερύνειας με στόχο να αποτρέψει την επέκταση του προγεφυρώματος των εισβολέων με νέα Τουρκική απόφαση στον όρμο «Νταουντ». Οι καταδρομείς κράτησαν την αμυντική γραμμή με επιτυχία μέχρι τις 14 Αυγούστου, όταν έσπασε η αμυντική γραμμή «Μιας Μηλιάς» και η μονάδα διατάχθηκε να αποχωρήσει, λόγω κυκλωτικής κίνησης των Τούρκων.
Οι καταδρομείς χωρίστηκαν σε μικρές ομάδες και κινήθηκαν προς το σημείο ανασυγκρότησης, στο οποίο δυστυχώς ο Σάββας Μαλεκκίδης και η μικρή του ομάδα δεν κατόρθωσε να φτάσει.
Σύμφωνα με προσωπικές μαρτυρίες των συντρόφων του Σάββα, του ανθυπολοχαγού Καιττάνη Σωτήρη και του καταδρομέα Πανίκου Νεοκλέους, ο Σάββας Μαλεκκίδης μαζί με τον Πηλλάτσιη Λεύκο και δύο εφέδρους από την Ζώδια, οι οποίοι επίσης αγνοούνται, κινήθηκαν προς τον Άγιο Αμβρόσιο με στόχο την περιοχή Αμμοχώστου και από εκεί στις ελεύθερες περιοχές. Η κίνηση της εγκλωβισμένης ομάδας ήταν πολύ δύσκολη, αφού στις τάξεις της υπήρχαν και έφεδροι οι οποίοι δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν μια γρήγορη πορεία μέσα από τις ορδές του Αττίλα και των παραστρατιωτικών ομάδων των Τουρκοκυπρίων που παραμόνευαν. Περιπλανήθηκαν για δύο 24ωρα χωρίς τροφή και νερό.
Τελευταίο σημείο αναφοράς το βράδυ της 16ης Αυγούστου 1974 ήταν όταν η εξαντλημένη ομάδα του Σάββα Μαλεκκίδη βρήκε επιτέλους νερό και σταμάτησε για ολιγόλεπτη ανάπαυση η οποία έμελλε να είναι μοιραία, αφού σύμφωνα με την μαρτυρία του καταδρομέα Πανίκου Νεοκλέους, στο σημείο αυτό ο Σάββας Μαλεκκίδης, ο Πηλλάτσιη Λεύκιος και οι δύο έφεδροι από την Ζώδια αποκόπηκαν από την υπόλοιπη ομάδα που κινήτο με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Καιττάνη Σωτήρη.
Ο καταδρομέας Πανίκος Νεοκλέους από τον Άγιο Παύλο Λεμεσού που συνελήφθηκε από τους Τούρκους λίγο αργότερα, ήταν ο τελευταίος άνθρωπος που μίλησε στο Σάββα Μαλεκκίδη το βράδυ της 16ης Αυγούστου 1974, λίγο προτού αποκοπεί και αυτός από την υπόλοιπη ομάδα. Ο Πανίκος Νεοκλέους αναφέρει ότι ο Σάββας ήταν υπόδειγμα χαρακτήρα, άνθρωπος αρχών, πράος, καλοπροαίρετος, πιστός στην υπηρεσία, έλαβε μέρος σε όλες τις αποστολές της μονάδας του και συμπαραστεκόταν με αυταπάρνηση στους συντρόφους του τις δύσκολες εκείνες ώρες.
Μετά από 41 τόσα χρόνια ανευρέθηκαν τα λείψανά του σε ομαδικό τάφο, μεταξύ των χωριών Κιάδος και Κορνόκηπου και ταυτοποιήθηκαν με την μέθοδο DNA και κηδεύτηκε στις 28 Οκτωβρίου 2015, στον Ιερό Ναό Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Άγιο Ιωάννη Πιτσιλιάς.
Κώστας Μοιράνθης
Ο Κώστας Μοιράνθης, δάσκαλος, λογοτέχνης και γεωργός, γεννήθηκε το 1904 στον Άγιο Ιωάννη Πιτσιλιάς. Τελείωσε το Παγκύπριο Διδασκαλείο και διορίστηκε δάσκαλος. Παντρεύτηκε την δασκάλα Όλγα Δημήτρη Χατζηγιώργη, έχτισε σπίτι στην Κερύνεια και έκαναν οικογένεια.
Το 1974 ενώ υπηρετούσε στην Πολιτική Άμυνα, παίρνοντας φαγητό στους στρατιώτες που υπεράσπιζαν την πατρίδα τους, πυροβολείται και σκοτώνεται από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής που προωθούνταν στην Κερύνεια.
Ο Μοιράνθης παράλληλα με το διδασκαλικό του επάγγελμα ασχολήθηκε με την καλλιέργεια ενός περιβολιού στην Κερύνεια και με τη λογοτεχνία.
Δημοσίευσε μερικά διηγήματα στα περιοδικά Πάφος και Κυπριακά Γράμματα και έγραψε αρκετά μυθιστορήματα, που ανάβαλλε να τα δημοσιεύσει, κυρίως διότι τα θέματά τους θεωρούνταν πολύ τολμηρά στην εποχή του. Όταν αφυπηρέτησε από δάσκαλος ολοκλήρωσε εννιά και ήταν έτοιμος να τα εκδώσει. Δεν πρόλαβε! Δυστυχώς, όπως έγραψε ο ανεψιός του ποιητής Γιάννης Παπαδόπουλος, οι Τούρκοι εισβολείς λεηλάτησαν το σπίτι του « …και τα χαρτιά του λειώσανε μέσα στα λεμονόδενδρα με το πρωτοβρόχι, πρώτη και τελευταία έκδοση από το πιεστήριο του Αττίλα…». Το σπίτι και το κτήμα του καταλήφθηκαν από τα κατοχικά στρατεύματα και η γυναίκα του πέθανε πρόσφυγας στην Αγγλία.
Λοχίας Καταδρομών Αναστάσης Ανδρέα Πίττα
Το τρίτο από τα 9 παιδιά της οικογένειας του Ανδρέα και της Άννας Πίττα.
Ο Αναστάσης Πίττας ξεχώριζε για την εργατικότητα του. Από μικρή ηλικία ακούραστος συμπαραστάτης του πατέρα του στα καλούπια και τις οικοδομές αλλά και της μητέρας του στα περιβόλια.
Τον Αναστάση χαρακτήριζε το θάρρος και η αποφασιστικότητα, αγαπούσε τη φύση και τρελαινόταν με το κυνήγι στα κακοτράχαλα βουνά του χωριού μας.
Η πατρίδα τον κάλεσε για υπηρεσία στις 20 Ιανουαρίου του 1974 , κατατάγηκε στο ΚΕΝ Πάφου και επιλέγηκε στις δυνάμεις καταδρομών. Διακρινόμενος για το θάρρος και την αποφασιστικότητα αλλά και την προσήλωση του στην υπηρεσία. Με τον βαθμό του λοχία τοποθετήθηκε στην δύναμη της 33ης μοίρας καταδρομών στο Πέλαπαις Κερύνειας. Τις τραγικές εκείνες μέρες της εισβολής, έλαβε μέρος στην νυκτερινή επιχείρηση για κατάληψη του υψώματος του Αγίου Ιλαρίωνα η οποία στέφθηκε με επιτυχία. Το ύψωμα στην συνέχεια εγκαταλείφθηκε λόγω ανεπαρκούς υποστήριξης από άλλα τμήματα με βαρύτερο οπλισμό και η ομάδα διατάχθηκε να κρατήσει την αμυντική γραμμή στον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας.
Σύμφωνα με προσωπικές μαρτυρίες των συντρόφων του η ομάδα του κυκλώθηκε από τους Τούρκους εισβολείς. Οι προσπάθειες απεγκλωβισμού απέβησαν μάταιες. Υποστήριξη άλλων τμημάτων δεν υπήρχε. Μπροστά στον κίνδυνο σύλληψης οι καταδρομείς επέλεξαν να υποχωρήσουν ένας ένας κατά την διάρκεια της ηρωικής εκείνης εξόδου έχασαν την ζωή τους οι καταδρομείς. Ο Αναστάσης Πίττας έπεσε από ριπή πολυβόλου στην προσπάθεια του να βοηθήσει τον τραυματισμένο σύντροφό του, πιστός στον όρκο της τιμής. Η θυσία του είναι χαραγμένη στην μνήμη των συντρόφων του. Παράδειγμα ηρωικής αυταπάρνησης πέρασε στην ευθανασία.
Μετά από 40 τόσα χρόνια ανεβρέθηκαν τα λείψανα του σε ομαδικό Τάφο στην περιοχή Τέμπλος στον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας. Ταυτοποιήθηκαν με την μέθοδο DNA και κηδεύτηκαν με τις τιμές που αρμόζει σε ένα Ήρωα στις 15 Νοεμβρίου 2014 στον Ιερό Ναό Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Άγιο Ιωάννη Πιτσιλιάς.
